Het Taallab uitdagende taalactiviteiten voor basisonderwijs

uitdagendetaalactiviteiten voor basisonderwijs

De door mij geschreven boeken, die op deze site worden aangekondigd, zijn te bestellen via het formulier, dat je kunt downloaden bij de rubriek 'publicaties', die je hierboven vindt.
De boeken worden pas bij een bestelling gedrukt (print-on-demand) en dan binnen een week -zonder verzendkosten- bezorgd.

© Het Taallab

Deze site is een product van JansonAdvies.

Het gebruik van de informatie voor onderwijsdoeleinden is vrij.

Gebruik of overname van de inhoud van deze site voor commerciële doeleinden is verboden.

Kijk voor nog meer informatie op mijn andere website:

www.janson.academy

Nog meer bijzondere spelling...

Er zijn nog een paar uitheemse niet-klankzuivere woorden, die ik tot nu toe niet in de verzameling had opgenomen, omdat ik de kans dat kinderen op een basisschool deze woorden zouden willen gebruiken niet zo groot had geacht. Op verzoek van een van de scholen die met Op zoek naar letters werkt, heb ik er nu toch een paar toegevoegd.

Ze staan binnen de ordening van Op zoek naar letters allemaal bij de uitheemse niet-klankzuivere categorieën, maar dan wel in serie 2. Het gaat om een toevoeging aan kaart 177, die valt onder NK21. Hoewel NK21 eerst alleen ging over Franse woorden met de klank [e], leek het daaraan wel toegevoegd te kunnen worden, want anders zouden heel veel nummers weer moeten veranderen.
De toegevoegde categorie betreft woorden die je schrijft een eu erin, maar die klinker spreek je uit als [ui]. Het gaat om woorden die we hebben overgenomen uit het oud-Grieks, waarin die uitspraak normaal was. In Vlaanderen is die afwijkende uitspraak ook minder ingeburgerd dan in Nederland, terwijl er ook in Nederland verschil-lende woorden zijn, waarbij we toch ook [eu] zeggen als er eu staat.
Aanvullend kreeg ik van deze school nog de tip dat er ook geen woorden zijn te vinden die beginnen met een y, die je uitspreekt als [j]. Gelukkig zijn dat er niet zoveel en daarom heb deze categorie ook maar uitgebreid met deze variant, zodat yoga en yoghurt ook zijn terug te vinden...

Ik heb die paar kaarten nu toegevoegd aan de verzameling die je vindt op deze site, en heb daar ook de registratielijst en de uitleg voor leerlingen aangevuld met deze extra categorieën.

Hoewel het zeker een zinvolle aanvulling is, zal ik vanwege deze toevoeging toch maar niet de gedrukte handleidingen weer opnieuw gaan herzien... Je kunt alle info bij hettaallab.nl terugvinden en desgewenst downloaden.
___________________________________________

Bijzondere spelling...

Op kaart NK 23a staan uitheemse niet-klankzuivere woorden, die veelal een Franse oorsprong hebben. Daar staat ook een woord tussen dat qua schrijfwijze wel wat Franse kenmerken heeft, maar oorspronkelijk uit het Perzisch komt. Aangezien ze daar andere lettertekens gebruiken, hebben andere landen hun eigen spelling daarvoor gebruikt. Het gaat om het woord karavanserai, dat verwijst naar een groot gebouw met meerdere functies, dat langs het wegennet van de zijderoutes werd gebouwd voor handelaren, die in karavanen tussen Oost-Azië en het Westen te voet, of met lastdieren, goederen transporteerden.

Dit woord kent daardoor drie spellingvarianten: caravanserai, karavanserai, caravanserail. Deze laatste schrijfwijze wordt in Frankrijk gebruikt en omdat op die kaart 23a uit het Frans afkomstige woorden staan, had ik die spelling gekozen. Recent kreeg ik daarover van een gebruiker een vraag: waarom is de spelling zo? Nadat ik het nog eens goed had overdacht, heb ik besloten toch een andere spelling te kiezen. Niet alleen omdat dit woord niet zo vaak door de kinderen gebruikt zal worden, maar ook omdat het zo weinig binding heeft met de Nederlandse klanken. Het woord caravan zullen ze wel kennen, maar dat roept, door de Engelse uitspraak en de met dat woord verbonden betekenis, toch heel andere beelden op.

Daarom staat het woord nu zo op die kaart: karavanserai. Hierdoor sluit het meer aan bij de Nederlandse spelling en omdat ze dit woord verder weinig zullen tegenkomen, is een wat meer klankzuivere spelling wel zo praktisch.
Dus wie deze kaart in een geprinte versie gebruikt, kan dit exemplaar nog even vervangen door een nieuwe print...
________________________________

Wat veroorzaakt welbevinden in een comfortzone?

Comfort ervaren op school werd vaak verbonden met voorspelbaar-heid, terwijl de persoonlijke ontwikkeling van ieder kind (en in het verlengde daarvan ook van elke volwassene) juist veel meer mogelijk-heden biedt. Voorwaarde is dan wel dat de omstandigheden waarin dit moet kunnen plaatsvinden, dat niet verhinderen. Juist door steeds weer uitdagingen uit te lokken of te creëren en ruimte te bieden om zelf verbanden en toepassingen te onderzoeken, waarmee ze kunnen aansluiten bij hun voorkennis en ervaringen, ontwikkelen kinderen steeds meer zelfvertrouwen en motivatie om door te gaan. Daardoor durven ze zelf steeds weer initiatief te nemen om zo in die lerende stand te kunnen blijven. Als kinderen merken dat er steeds weer allerlei nieuwe aspecten opduiken, en er ook allerlei verbanden blijken te bestaan en zij merken dat er vele manieren zijn om die kennis en vaardigheden zinvol toe te passen, zorgt dat bij hen voor een groeiende motivatie.

Zoals je zelf kunt nagaan, vraagt dat wel een totaal andere inrichting van je dagelijkse onderwijs. Als je dat durft, zal het effect daardoor wel veel groter en rijker zijn. Dit komt doordat het dan niet is gericht op de korte termijn, door toetsen tot doel te maken. Dat leidt er ook vaak toe, dat het 'oefenen' is toegespitst op schijnresultaten, doordat elke leerling standaard-opdrachtjes en trucjes krijgt voorgeschoteld.

In dit model is er naast de confortzone ook een angstzone. Daar komen kinderen terecht als zij bv. de indruk hebben dat je tijdens je leeractiviteiten geen fouten mag maken. Daarbij speelt ook mee dat kinderen merken dat zij steeds onderling vergeleken worden. Dit zijn de gevolgen van klassikale methodes en toetsen, die suggereren dat ze eigenlijk allemaal op hetzelfde moment gelijke resultaten moeten behalen. Wie moeite moet doen of eigenlijk nog niet aan deze stap toe is, ervaart dat dan als falen. Dat is een kwalijk effect, want bij het leren is het juist heel normaal dat je start vanuit de situatie dat je bepaalde bepaalde kennis, inzichten en/of vaardigheden nog niet allemaal hebt of volledig beheerst.

In de praktijk zouden daarom die comfortzone en de leerzone met elkaar verbonden moeten zijn. Dit betekent dat kinderen steeds weer moeten kunnen ervaren dat je je ook heel prettig kunt voelen als je bezig bent met aspecten die je nog niet weet of kunt, maar die wel voortbouwen op wat je al wel weet en kunt. Als ze dan bovendien merken dat de toepassing daarvan heel handig of nuttig is, dan komt er ook een verbinding naar de groeizone. Het aardige daarvan is, dat die zones gewoon doorgaan als ze geen kind meer zijn...

Het gaat daarom in die gewenste aanpak juist wel om het mogelijk maken en stimuleren van echte persoonlijke groei. Maar doordat die groei per definitie verschilt per persoon en ook varieert per onderwerp, vraagt dat een andere inrichting van het onderwijs, zowel qua inhoud, als vorm. Die kenmerken van leerprocessen gelden daardoor ook voor wie zelf onderwijs organiseert en verzorgt.

________________________________________________________________

Aanpassing handleidingen Op zoek naar letters

In de oefenkaarten voor de drie soorten niet-klankzuivere categorieën is in het laatste kwartaal van 2022 het een en ander aangepast. Daarom heb ik ook de beide handleidingen moeten aanpassen op die punten.

De beknopte handleiding op A4-formaat, die is gericht op het dagelijks gebruik bij de oefenkaarten, is ook op wat andere punten bijgewerkt. De titel is gelijk gebleven, maar wel met de toevoeging '2e editie'. Ook heeft dit boek nu een ISBN-code: 9789403679877

De dikke handleiding OZNL was in maart al als 3e editie verschenen, maar daarin is nu ook de categorienummering aangepast. Daardoor is er van die toegevoegde uitheemse categorieën NK9b en NK24 ook een beschrijving toegevoegd.

Wie die 3e editie al had aangeschaft, kan de toelichting op die laatste aanpassing ook terugvinden in de beschrijving van de catego-rieën voor leerlingen, die op deze website staat bij de rubriek 'Op zoek naar letters - overige materialen'. (zie ook de toelichting hieronder....)

___________________________________________

Uitleg van de niet-klankzuivere categorieën

Op deze site staat, op de pagina Op zoek naar letters - overige materialen, een document waarin al deze categorieën voor boven-bouwleerlingen worden beschreven, uitgelegd en van voorbeelden voorzien.

Dit is enerzijds bedoeld voor kinderen die in de middenbouw al via een andere didactiek met spelling bezig waren geweest. Anderzijds is die informatie ook voor ouders soms handig, als ze hebben gehoord dat hun kind(eren) anders met spelling oefent/oefenen dan zij zelf gewend waren.

Dit document bleek op een paar punten nog wat aanvullingen te kunnen gebruiken. Die heb ik begin december '22 aan deze beschrijvingen toegevoegd. Daardoor staat er op de site nu een vernieuwd document.

Wie de vorige versie al liet gebruiken, moet daarom nu de nieuwe versie even laten downloaden of deze zelf uitdelen. Vergeet dit niet!

Oefenkaarten voor spelling

De oefenkaarten, waarmee twee leerlingen mondeling in drie fasen de verschillende spellingcategorieën kunnen oefenen, staan nu allemaal in A5-formaat, op deze site. Je kunt ze op stevig papier printen, maar je kunt ze door de kinderen ook digitaal laten gebruiken.

Ik heb ze in juli '22 nog eens gecontroleerd en hier en daar wat aangepast.

Categorie NK9, die gaat over de klinker [ou] is gesplitst in 9a, die bij de inheemse woorden hoort, en 9b die de uitheemse varianten bevat. Dit betekent dat de groep uitheemse categorieën nu begint met NK9b, die daar dan wordt gevolgd door nog een deel van zo'n gesplitste categorie. Deze gaat over de [ie]: NK13b en NK13c, want NK13a staat al bij de inheemse categorieën.

Zo heb ik ook nog een nieuwe categorie aan de uitheemse niet-klank-zuivere categorieën toegevoegd. Het zijn de woorden die beginnen met de klankgroepen [at], [ap] en [op], maar die in veel gevallen gespeld moeten worden als ad, ab en ob, vanwege hun uitheemse herkomst.

Tot dan toe werd dit wel gesignaleerd bij de verlengingsregel (NK5), omdat het daar over dezelfde slotletters gaat. Deze woorden vallen echter niet onder de inheemse niet-klankzuivere categorieën.

Dat dit type woorden nu een aparte categorie is geworden komt niet alleen doordat het uitheemse woorden zijn, maar ook doordat bij deze voorvoegsels geen verlenging mogelijk is, waardoor ze niet onder die verlengingscategorie kunnen vallen. Daarom is deze nieuwe categorie als NK24 toegevoegd aan de uitheemse categorieën. Hoewel er van een aantal uitheemse niet-klankzuivere categorieën geen kaarten waren in serie 2, heb ik dat toch maar wel zo gelaten. Er zijn categorieën die niet in allerlei samenstellingen terugkomen, waardoor de combinatie met andere categorieën geen ingang is. In serie 1 zijn die woorden al moeilijk genoeg...

Het gevolg van de uitbreiding met een nieuwe categorie was wel, dat de volgende groep niet-klankzuivere categorieën, waarvan de spelling vooral wordt bepaald door de betekenis, allemaal een nummer zijn opgeschoven.

De hoofdletters vallen nu onder nummer 25. Ook daarbij heb ik een splitsing aangebracht: 25a wordt al aan het eind van de inheemse niet-klankzuivere categorieën toegevoegd. Het gaat dan alleen om namen die een hoofdletter krijgen en het eerste woord van een zin dat een hoofdletter krijgt.

De rest van het hoofdlettergebruik komt bij de laatste serie niet-klankzuivere woorden als NK25b. Deze serie loopt nu door t/m 29.

De oefenkaarten en de registratieformulieren op deze site zijn hierop al aangepast. De dikke handleiding inmiddels ook, want hoewel die net weer uit was als 3e editie, heb ik deze aanpassingen ook daarin aangebracht. De dunne handleiding die net weer uit is in de 2e editie, is ook aangepast.

Zo kunnen leerlingen met de oefenkaarten voor spelling hun kennis en vaardigheid verder versterken via de fasen 1 t/m 3 en daarna met nieuwe categorieën uitbreiden.

Daarbij gaat het niet in de eerste plaats om het inprenten van woordjes. De spellingdidactiek van Op zoek naar letters is vooral gericht op het via de klankstructuur herkennen van patronen die de keuze van de letters bepalen. Dat is tenslotte de praktijk bij het toepassen van de spelling. Dit is waarop leerlingen zich in spellinglessen moeten voorbereiden. Daarom is dat de reden dat kinderen juist hiermee moeten oefenen bij het verwerven, vergroten en versterken van deze vaardigheid...

Onder de kop 'Op zoek naar letters - overige materialen' (zie de groene balk links) vind je ook een uitleg van de verschillende categorieën, die ik heb gemaakt voor (bovenbouw) leerlingen, die daarvoor nog op een traditionele manier met spelling bezig waren.

Deze uitleg kan eventueel ook door ouders gebruikt worden als naslagbron, zodat zij hun kinderen niet op een achterhaalde manier thuis ondersteunen bij het bezig zijn met spelling .

Het gebruik van taal opmerken, onderzoeken en toepassen

Op deze site staan ook diverse opdrachten en ideeën, die zijn gericht op het onderzoeken en gebruiken van andere taalaspecten. Deze zal ik af en toe nog wat verder aanvullen.

Mocht je behoefte hebben aan ideeën voor specifieke aspecten, laat het me dan even weten, dan maak ik daarvoor ook nog een aanvulling.

Oefenmaterialen

Onderaan in de groene kolom met onderwerpen (links, maar dan wat hoger...) vind je niet alleen oefenmateriaal voor onze spelling, maar ook voor leren lezen en voor het bezig zijn met aspecten van grammatica. Dit materiaal is hier allemaal gratis te downloaden.

Hieronder staan de boeken, waarop deze materialen aansluiten. Misschien vind je het leuk om te weten dat ik niet alleen de inhoud bedacht heb, maar dat ik die boeken ook helemaal zelf heb vormgegeven. Dat geldt ook voor de kaften... Alleen het boek Uitdagend en functioneel taalonderwijs is door de uitgever vormgegeven.

Via het bestelformulier, dat je in de linkerkolom kunt downloaden, kan je deze boeken rechtstreeks via mij bestellen. Ze zijn allemaal 'print-on-demand', zodat er geen voorraden zijn aangemaakt, ook niet voor boekhandels.

Dolf Janson
Op speurtocht door
onze grammatica
(2020)

Dit boek beschrijft de rijke mogelijkheden om die vele aspecten van grammatica voor alle kinderen in het basisonderwijs zinvol en uitdagend te maken.

Het gaat ook bij grammatica om de toepasbaarheid in alle vier de gebieden van onze taal. Door luisteren en spreken, lezen en schrijven steeds weer te verbinden, en de ervaringen als taalgebruiker daarmee te analyseren, te herkennen en te benutten, ontstaan er veel meer mogelijkheden om het eigen taalgebruik te variëren, te versterken en zowel creatief als doelgericht te gebruiken. Bovendien zullen ze daardoor het taalgebruik van anderen ook wat anders kunnen gaan beluisteren.

Op deze site vind je, achter de tab die bij dit boek hoort, een paar voorbeelden van opdrachten die dit ondersteunen.

Ik zal deze verzameling nog wel wat uitbreiden.

Dolf Janson
Op zoek naar betekenissen
via letters en klanken (2019)

Dit boek beschrijft hoe kinderen, op basis van de voorkennis die ze hebben opgedaan tijdens hun oriëntatie op klanken, klankgroepen en lettervormen (zoals staat beschreven in Op zoek naar klanken en letters), gaan leren hoe ze de betekenis van woorden, zinnen en teksten kunnen achterhalen.

De opbouw sluit aan bij de opbouw die ook bij spelling geldt: eerst de klankzuivere woorden en daarna geleidelijk aan de diverse niet-klankzuivere manieren van lettergebruik.

In alle gevallen is het perspectief het achterhalen van de betekenis, maar daardoor ook grip krijgen op de systematiek achter het lettergebruik in de te lezen woorden.

Het oefenmateriaal is op deze website in pdf-vorm gratis beschikbaar.

___________________________________________

Dolf Janson
Op zoek naar letters (2019/2022)
een beknopte handleiding bij de categorieën
niet-klankzuivere woorden.

Dit boek (op A4-formaat) heb ik op verzoek van gebruikers van Op zoek naar letters gemaakt. Hierdoor zijn zij bij het dagelijks gebruik in staat snel van elke categorie niet-klankzuivere woorden de essenties te checken.

Ook staan er bij elke categorie aanwijzingen voor de introductie bij de leerlingen en de accenten voor het oefenen.

De 2e editie van deze uitgave is via het bestelformulier niet meer alleen bij mij te verkrijgen, maar ook via een boekhandel, doordat ik er een isbn aan heb verbonden.

Dolf Janson Op zoek naar letters
de andere spelling- en grammaticadidactiek.

Dit was per 1-4-'22 alweer de 3e editie. Inmiddels is ook die nog wat bijgewerkt, zodat in januari '23 de inhoud ook weer helemaal klopt met de aanpassingen op enkele oefenkaarten die in december '22 hebben plaats gevonden.

In dit boek beschrijf ik niet alleen de door mij ontwikkelde spellingdidactiek, maar ook al wat aspecten van onze grammatica.

Hierin heb ik de koppeling van leerstof aan leerjaar losgelaten. Ik beschrijf de achtergrond van onze spelling en de daaruit voortvloeiende consequenties voor het spellingonderwijs.

De klanken zijn de basis van de spelling, en daardoor dus ook voor de didactiek. Dit leidt niet alleen tot wat andere categorieën dan in de gangbare methoden (doordat die (ten onrechte) de letters als uitgangspunt nemen), maar ook tot een andere manier van oefenen. Als je de klanken als start neemt, moeten kinderen mondeling oefenen en daarom niet het overschrijven van woordjes als oefenvorm hanteren.

De klanken moeten uitgangspunt zijn en het oefenen moet op de toepassing in eigen teksten gericht zijn, omdat dan ook de klanken in het hoofd van de schrijver de keuze van de letters moeten bepalen. Dit heeft als consequentie dat de kinderen in tweetallen oefenen, langs de aangegeven drie fasen.

In het tweede deel van dit boek staan al deze categorieën uitgebreid beschreven. Ook staan daar steeds aanwijzingen voor de introductie en het oefenen.

Het derde deel van het boek beschrijft de nieuwe aanpak van grammatica. Hierin staat de functie van woorden en zinsdelen centraal, omdat die steeds de betekenis van taal bepalen. Deze aanpak noemen we daarom de semantische benadering van grammatica. Hierdoor vervullen de onderzoeksmatige activiteiten van de leerlingen, en de verdiepende reflectie daarop, voortdurend de rol van verbinding tussen de vier taaldomeinen.

In het deel over grammatica staat ook de didactiek voor de spelling van persoonsvormen beschreven. Door dit aspect tot de essentie terug te brengen, is dit spellingonderdeel niet ingewikkeld en daardoor ook niet tijdrovend meer.

Dolf Janson Op zoek naar klanken en letters

Begin november 2017 is deze handleiding voor de leerjaren 1, 2 en 3 van mijn spellingdidactiek verschenen

Het boek is handzaam vormgegeven als paperback op A5-formaat.

De titel geeft precies aan waarover het in de beschreven activiteiten en de achterliggende doelen gaat. Eerst als afzonderlijke gebieden op aparte plekken in het lokaal omdat bij klanken andere zintuigen nodig zijn dan bij letters. Later, als beide voldoende onderzocht zijn en daardoor herkend worden, volgen verbindende activiteiten, die of zijn gericht op lezen, of op leren spellen.

Meer boeken...

In 2016-2017 heb ik gewerkt aan twee boeken: een over reken-didactiek en een over taaldidactiek. Beide zijn bedoeld om veranderingen in de praktijk te ondersteunen, tegen de achtergrond van meer thematisch leren.

Tegelijk stellen beide boeken ook de vertrouwde leerstofordening flink ter discussie.

Voorkennis en samenhang worden in de praktijk van de meeste scholen veel te weinig benut. Doordat in de gebruikte methodes de opbouw en oefenvormen niet inspelen op de al aanwezige voorkennis en bij het 'oefenen' vaak klassikaal op hetzelfde moment dezelfde inhouden in een identieke vorm voor alle leerlingen aan de orde komen. Bovendien ervaren de leerlingen te weinig dat zij zelf verantwoordelijk kunnen zijn in dat leerproces. Geen wonder dat leraren dan steeds een administratieve druk voelen.

In beide boeken geef ik aan hoe dat anders kan worden, zowel inhoudelijk, als qua aanpak. Beide titels zijn al eind juli 2017 verschenen.

Voor bestellingen kun je het bestelformulier gebruiken, dat je in de rubriek 'publicaties', (links, in de groene kolom met rubrieken) vindt.

Bijdragen aan Jeelo

Jeelo, de afkorting van je eigen leeromgeving, is druk bezig de al aanwezige thema's uit te breiden met spelling, grammatica en rekenen. Men heeft mij gevraagd om als expert op deze gebieden daarvoor de lijnen uit te zetten. Dat was een mooie uitdaging, die past bij mijn visie: thematisch leren als context voor andere vaardigheden en inzichten.

Voor meer info: www.jeelo.nl