Het Taallab uitdagende taalactiviteiten voor basisonderwijs

uitdagendetaalactiviteiten voor basisonderwijs

© Het Taallab

Deze site is een product van JansonAdvies.

Het gebruik van de informatie voor onderwijsdoeleinden is vrij.

Gebruik of overname van de inhoud van deze site voor commerciële doeleinden is verboden.

Kijk voor nog meer informatie op mijn andere website:

www.janson.academy

De betovering van taal

Dit deel lijkt een beetje op 'het effect van taal', maar hier gaan we nog wat verder.

Bepaalde woorden of teksten, soms in combinatie met beeld en/of geluid, gesproken of gezongen, kunnen mensen soms niet meer loslaten. Ze blijven het herhalen, denken er steeds weer aan terug, putten er troost uit of raken erdoor geïnspireerd.

In de reclame wordt hiervan dankbaar gebruik gemaakt. Waardoor vergeet je die ene zin uit die reclame niet meer?

Ook door de kunst van schrijven en dichten kunnen mensen als het ware betoverd raken, door de goed gekozen woorden, door de beelden of de sfeer die ze oproepen. Zo bijzonder, dat zulke woorden in rouw- en geboorte-berichten gebruikt worden en men ze bij feesten of herdenkingen citeert.

Door op zoek te gaan naar zulke teksten, kun je proberen te ervaren hoe bijzonder of juist hoe gewoon jij die teksten vindt. Ook kun je dan onderzoeken of ook anderen zich teksten herinneren en daar ervaringen bij hebben.

Dit zijn mogelijkheden die hieronder te vinden zijn.

Hoe krijg ik jou zo gek?

In de reclame is taal heel belangrijk. Wie de goede woorden kiest, kan anderen in beweging brengen: om iets te gaan kopen of aan een 'goed doel' te geven, om te twitteren of liken op facebook, of om lid te worden van iets of om te protesteren tegen iets.

Wat maakt dat zulke woorden dat voor elkaar krijgen?
Zijn het toverwoorden? Kunnen woorden je als het ware betoveren, waardoor je iets gaat doen wat je eerst niet van plan was?
Verzamel voorbeelden van jezelf, van mensen uit je omgeving en van tv en krant.
Probeer zelf eens uit welke teksten / soort woorden mensen wel en niet in beweging zetten?
Onderzoek wat mensen zelf ervaren: waardoor zijn ze gaan doen of laten wat die tekst probeerde uit te lokken?

Goed – beter - best

Je hebt vast wel eens reclameteksten gehoord of gezien.

Vaak proberen ze daar in één zin te vertellen wat er zo bijzonder is aan hen of aan hun producten.

Een paar voorbeelden:

- De goedkoopste van Nederland

- Hoogste kwaliteit voor de laagste prijs

- Altijd goed, altijd goedkoop

- Meer dan 100% klanttevredenheid

- Echt lekker en dagvers

- Beste smaak, beste prijs

Bespreek eens met een maatje wat deze zinnen eigenlijk beweren.

Zou dat kloppen? Waarom denk je van wel of juist van niet?

Bedenk zelf ook een paar reclamezinnen, bijvoorbeeld voor jouw school of voor jouw lievelingseten.

Wanneer is zo’n reclamezin echt goed? Verzamel samen eens een paar kenmerken van een reclamezin die werkt.

Zie je die kenmerken in je eigen zinnen ook terug? (Zo nee, probeer ze dan nog wat aan te passen!)

Raadseltaal

Je hebt misschien wel eens een woordenpuzzel gemaakt. Die heb je in allerlei vormen, waarvan de kruiswoordpuzzel een van de bekendste is. Daarin kruisen de woorden elkaar horizontaal en verticaal, vandaar de naam.

Bij zo’n woordenpuzzel gebruikt men omschrijvingen die je op het spoor moeten zetten van het bedoelde woord. Die omschrijvingen lijken soms een beetje op raadseltjes. Kijk maar naar dit voorbeeld: ‘bewaarplaats voor fijngemalen meel’. Daarmee wordt het woord ‘bloempot’ bedoeld. Kun je uitleggen hoe dat woord en die omschrijving bijelkaar passen?

Vaak staat het aantal letters er tussen haakjes achter, zodat je daarmee nog beter op het goede spoor kunt komen. Voorbeeld: hardlopen lijkt op de onderkant van een muur (6).

Probeer zelf ook eens zulke raadselachtige omschrijvingen te bedenken! Noteer die op een poster en laat je klasgenoten erbij schrijven welk woord jij volgens hen bedoelt…

Stopwoorden

Misschien is het je weleens opgevallen dat sommige mensen een bepaald woord of een bepaald zinnetje heel erg vaak gebruiken .

“Je kunt dat, zeg maar, direct doen, maar ook, eeeh, uitstellen, ofzo.”

In deze zin staan drie van die stopwoorden, die je vast wel vaker gehoord hebt. Misschien gebruik je ze zelf wel…

Waarom zouden mensen zulke woorden gebruiken, en dan ook nog eens zo vaak?

Veel mensen proberen even denktijd te maken, door iets te zeggen dat nog geen betekenis heeft, zoals "eh". Anderen gebruiken zulke stopwoorden om hun boodschap minder direct of scherp te maken, omdat ze zich wat onzeker voelen over wat ze wilden zeggen. Het gevolg is meestal dat wat iemand zegt vager en onduidelijker wordt. Je maakt je verhaal een beetje mistig, zeg maar…

Let deze week eens op alle mensen die je om je heen hoort praten en probeer te ontdekken of iemand van hen stopwoorden gebruikt en zo ja, hoe vaak dat gebeurt.

Als je durft zou je kunnen vragen of zij zich ervan bewust zijn dat ze die woorden gebruiken. De kans is namelijk groot dat dit helemaal ‘vanzelf’ gebeurt, zonder dat ze het zelf in de gaten hebben.

Doe aan het eind van de week verslag over wat je gevonden hebt, je mag zelf een goede vorm daarvoor bedenken.

Zorg er wel voor dat je de mensen bij wie je stopwoorden gehoord hebt, niet belachelijk maakt, want dat zou je zelf ook niet prettig vinden.

Een goed begin

Boeken weten je soms al direct te betoveren, andere boeken lukt dat pas later, als je verder in het verhaal bent. Er zijn ook boeken waar je helemaal niets aan vindt, niet aan het begin, niet in het midden en aan het eind nog steeds niet.

Hoe werkt dat? Dat kan je onderzoeken. Maar, dan moet je het wel op een onderzoekende manier doen. Als je gewoon een boek uit de bieb zou pakken, zag al meteen hoe het heet, wie het heeft geschreven en waarover het zal gaan. Grote kans dat je er dan al 'iets van vindt'! Dan heb je al een oordeel en ben je dus be-voor-oordeeld. Dan mislukt een onderzoek. Daarom moet je het anders organiseren.

Vraag aan je maatje om vijf boeken uit de bieb te pakken, zonder erop te letten welke. Dat kan met de ogen dicht, maar hij/zij kan ook het 5e, 10e, 15e, 20e en 25e boek vanaf links pakken. Jij mag natuurlijk niet zien welke boeken dat zijn. Laat die boeken in een tas doen, zodat je ze ook niet per ongeluk ziet.

Dan zet je (op een rustig plekje) twee stoelen achter elkaar en ga je zelf op de voorste zitten, met pen en papier. Je maatje komt achter je en leest jou de eerst 5 à 10 regels van hoofdstuk 1 van boek 1 voor. (Hoeveel regels precies hangt een beetje af van de tekst: er moet wel iets genoemd of gezegd zijn waardoor je al iets over het verhaal weet.) Dat doet je maatje daarna ook met de andere vier boeken.

Jij noteert steeds wat je voelt bij jezelf: word je nieuwsgierig en zou je wel willen horen hoe het verder gaat of denk je direct "Nee hoor, dat verhaal hoef ik niet te horen"? Zet er ook kort bij waardoor dat komt: zijn dat de woorden van de schrijver of de manier waarop de zinnen zijn gemaakt, of het onderwerp?

Daarna komt een tweede ronde. Je maatje leest weer 5 à 10 regels, maar nu is dat het begin van een hoofdstuk middenin het boek. Je kunt afspreken dat in een andere volgorde te doen, zodat jij kan proberen uit te vinden bij welk beginstukje dat tweede fragment hoort. Verder maak je weer kort aantekeningen over woorden, zinnen en wat jij ervan vindt.

Tenslotte leest je maatje het slot van het boek, bijvoorbeeld de laatste alinea. Dat kan weer in een willekeurige volgorde, zodat jij moet uitvinden wat bij wat hoort. Verder is het weer de vraag hoe je dat slot vindt. Maakt dit dat je het boek toch helemaal wilt lezen, of juist niet?

De slotvraag is dan: welk van die vijf boeken wist jou het meest te 'betoveren' en waardoor kwam dat?

Daarna draaien jullie natuurlijk de rollen om en krijgt je maatje de kans om betoverd te worden door wat jij kiest uit de bieb en voorleest.

Om over na te denken

"Perfectie wordt niet bereikt wanneer er niets meer toe te voegen is, maar juist wanneer er niets meer weggelaten kan worden." Dat schreef Antoine de Saint-Exupéry, de schrijver van het wereldberoemde verhaal De kleine prins (Le petit prince).

Denk eens na over deze zin. Zou dat echt zo zijn? Verzamel voorbeelden waaruit blijkt dat hij gelijk heeft en voorbeelden waaruit blijkt dat het misschien toch niet (altijd) waar is. Praat over die voorbeelden met anderen: kloppen ze wel?

Zoek het boekje De kleine prins eens op in de bieb. Waardoor zou dit verhaal zo beroemd geworden zijn? Zoek ook eens uit wat voor iemand die Antoine de Saint-Exupéry was.

Daar istie weer...

Is het jou wel eens opgevallen dat mensen soms heel vaak hetzelfde woord of hetzelfde zinnetje gebruiken. "Zeg maar..." is zo'n zinnetje, dat soms aan elke zin geplakt wordt. Men noemt dat wel stopwoorden, omdat ze net als stopverf gaatjes opvullen.

Let de komende tijd eens op de mensen om je heen, op school, thuis, in de buurt of op tv. Gebruiken zij van zulke stopwoorden of zinnetjes die steeds weer terugkomen? Welke dan?

Let ook eens op jezelf: welke woorden gebruik jij heel vaak? Misschien weet je dat niet van jezelf. Dat zou niet zo vreemd zijn, want veel mensen zijn zich niet bewust dat ze stopwoorden gebruiken.

Verzamel zoveel mogelijk voorbeelden van stopwoorden. Gebruiken mensen van verschillende leeftijden dezelfde woorden of zinnen? Is er verschil tussen mannen en vrouwen (jongens/meisjes)?

Vraag ook eens aan mensen die je een of meer stopwoorden hoort gebruiken of ze zelf denken (of weten) dat ze stopwoorden gebruiken...

Zouden er ook stopwoorden in geschreven taal voorkomen? Waardoor denk je dat? Neem eens een steekproef om te onderzoeken of je gelijk hebt!

Waarom staat dit onderwerp bij 'de betovering van taal', denk je?

Tovenaarsleerling

De titel van deze rubriek komt van het werkwoord 'toveren'. In sprookjes kom je soms vormen van toveren tegen. Het verhaal over de tovenaarsleerling uit het sprookjesboek van de gebroeders Grimm, is vaak weer door anderen gebruikt. Zowel in tekenfilms (Walt Disney) als in stripverhalen (de Smurfen) kom je zulke variaties tegen.

De Franse componist Paul Dukas heeft bij dit sprookje muziek geschreven, waarin je goed kunt horen wat er gebeurt als het toveren van die tovenaarsleerling een beetje uit de hand loopt... Muziek blijkt dan ook een taal, want daarmee kan een componist verhalen vertellen.

Zoek eerst in een sprookjesboek (Grimm) het originele verhaal over De Tovenaarsleerling op en lees dat goed door. Noteer kort wat de verschillende gebeurtenissen in dat verhaal zijn.

Luister dan met die aantekeningen erbij naar een uitvoering van De Tovenaarsleerling (L'apprenti sorcier) van Paul Dukas. Gebruik daarvoor bijvoorbeeld https://www.youtube.com/watch?v=n1sNaB4IRo0 (Mariniers-kapel met veel blazers) of https://www.youtube.com/watch?v=CA09f_FGefA (met 8 vleugels) of https://www.youtube.com/watch?v=PeFQWP4cIsc (met een Japans symfonieorkest). Probeer of je al die gebeurtenissen uit het verhaal in de muziek kunt herkennen.

Kijk vervolgens naar een filmpje van Walt Disney, waarin hij deze muziek ook weer heeft gebruikt. https://www.youtube.com/watch?v=cWZJcKM8pO0.

Met deze kennis en ervaring ga je nu zelf aan het werk.

Bereid een vertelling van dit sprookje voor, waarin je het verhaal vertelt, terwijl de muziek van Dukas klinkt. Jij bent dan de verteller en de muziek illustreert wat jij vertelt. Natuurlijk zorg je dan dat je verhaal en de muziek steeds bij elkaar passen.

Als je je tekst klaar hebt en je genoeg hebt geoefend, plan je een optreden voor je medeleerlingen. Succes!

Er volgt meer!