Het Taallab uitdagende taalactiviteiten voor basisonderwijs

uitdagendetaalactiviteiten voor basisonderwijs

© Het Taallab

Deze site is een product van JansonAdvies.

Het gebruik van de informatie voor onderwijsdoeleinden is vrij.

Gebruik of overname van de inhoud van deze site voor commerciële doeleinden is verboden.

Kijk voor nog meer informatie op mijn andere website:

www.janson.academy

De verschillen in taal

Dit deel gaat over de manier waarop iemand dingen zegt of schrijft. Daarin zijn mensen niet gelijk. Je oma gebruikt waarschijnlijk af en toe andere woorden dan jij. In het achtuurjournaal wordt hetzelfde nieuws net wat anders verteld dan in het Jeugdjournaal.

Ook merk je als je verhuist of met vakantie in Nederland of Vlaanderen bent, dat mensen in verschillende delen van die landen een beetje of zelfs heel erg anders spreken dan jij gewend bent. We noemen dat streektaal of dialect. Soms zijn het dezelfde woorden, die ze anders uitspreken, maar soms zijn het ook heel andere woorden.

Je merkt het overal, als je erop gaat letten: mensen spreken verschillend. Ook teksten zijn vaak op de ene plek anders dan op de andere. Kan je mensen aan hun taal herkennen? Dat is een van de dingen die je bij dit onderwerp kunt gaan onderzoeken.

In beweging

Je kent natuurlijk het woord auto. Dat woord is eigenlijk een afkorting (van welk woord?). Sommige mensen zeggen [outoo], anderen zeggen [ootoo]. Onderzoek eens hoe de leerlingen van jouw groep / school of de mensen bij jou in de straat dat woord uitspreken!

Het woord is via het Frans in het Nederlands terechtgekomen. Voordat er auto's kwamen, was er de koets, die ook wel karos genoemd werd. In het Frans is dat een carrosse, wat weer afkomstig is van het Latijnse carrus, wagen. We spreken nog steeds over de carrosserie van een auto. Het Nederlandse woord daarvoor is nog steeds 'koetswerk'!

In het Frans komt het woord 'auto' niet meer voor. Het is verdrongen door het woord voiture, wat wagen betekent. Ook in Nederland zijn er mensen die het over 'de wagen' hebben, als zij hun auto bedoelen. "Lekker wagentje is dat!" zei de supporter toen de profvoetballer wegreed in zijn Ferrari. Ook spreekt men over 'het wagenpark' als men alle auto's, die een bedrijf bezit, bedoelt.

Onderzoek eens of er in jouw omgeving mensen zijn die het woord 'wagen' gebruiken voor (hun) auto.

Aan wat voor auto denken mensen bij het onderschrift 'een lekker wagentje'?

Is daarin verschil tussen jongens (mannen) en meisjes (vrouwen)? Bedenk een manier om dat te kunnen onderzoeken!

Oud en nieuw

Beroepen hebben soms mooie namen. Je weet natuurlijk wel (ongeveer) wat een apotheker doet. Dat is de man of vrouw die een apotheek heeft en er verantwoordelijk voor is dat mensen de juiste medicijnen in de juiste hoeveelheid krijgen. Apotheek - apotheker. Je kent vast wel meer woorden die eindigen op dat (Griekse) woordje -theek. Zoek eerst even op wat -theek in het Grieks betekende!

Maak dan een lijst met zoveel mogelijk woorden die eindigen op -theek en zet er steeds achter hoe de persoon heet die daar werkt. Pas op, dat is minder gemakkelijk dan het lijkt...

Er zijn plekken die -theek in hun naam hebben, maar die in de tijd van de 'oude Grieken' (meer dan 4000 jaar geleden) beslist niet bestonden.
Controleer je lijst eens en markeer de woorden die toen zeker niet voorkwamen. Hoe kan het dan dat wij ze toch zo noemen?

Verzamel voorbeelden van advertenties waarin een '-theek' voorkomt.

Zou jij nieuwe woorden kunnen bedenken met -theek aan het eind, die je zou kunnen gebruiken voor iets dat we nu anders noemen, maar waar die betekenis van -theek wel toepasselijk is?

Bedenk een manier waarop je alles wat je gevonden en bedacht hebt, kunt delen met anderen op school.

Er bestaat ook een woord dat net zo klinkt, maar dat je anders schrijft: teek.

Ook daar horen woorden bij, zoals tekenbeet. Wat er dan gebeurt, zie je op deze foto...

Vogelnamen

Je kent vast wel namen van vogels, zoals roodborstje en winterkoninkje. Sommigen willen dat we die namen voortaan zonder die uitgang -(t)je gebruiken, dus als roodborst en winterkoning. Anderen ontdekten dat sommige vogels een verkeerde naam hebben gekregen, omdat het nu lijkt dat ze familie zijn van een soort, die helemaal geen familie is.

http://home.wxs.nl/~hwdenie/vogelnamen.pdf

Lees de argumenten en bedenk met wie jij het eens bent.

Bevraag eens mensen in je omgeving en probeer erachter te komen welke namen zij gebruiken. Zouden zij de namen van die bekende vogels willen veranderen?

Welke argumenten gebruiken zij om dat wel of juist niet te willen?

Je kunt ook een debat in je groep organiseren, waarin je elkaar probeert te overtuigen van de noodzaak de namen niet of juist wel te veranderen.

Wil je eerst je eigen vogelkennis wat opfrissen, dan kan dit via verschillende appjes. De Vogelbescherming heeft er een paar, zoals tuinvogels en wadvogels. Ook is er de app Vogels in Nederland, met 180 verschillende vogels die je kunt opzoeken via grootte, kleur, omgeving of de naam. Hierbij hoort ook een spel dat je vindt op de app Vogels herkennen.

Als je wilt nagaan of je vogels herkent, kun je dit ook testen via deze website: http://biologiepagina.nl/Oefeningen/Vogels/vogelsoefenen.htm.

Woorden spiegelen

Er zijn heel wat woorden die je ook achterstevoren kunt lezen.

Dit kan vaker met drieletterwoorden dan met tienletterwoorden.
Kun je bedenken waardoor dat komt?

Hier een paar voorbeelden:

tam    -     mat plots   -     stolp
som -    mos stok    -     kots
tel -     let park   -     krap
kip      -     pik                                                         knots  -     stonk

Maak nu zelf deze rijen eens langer!
Wie bedenken de meeste?
Wie vinden de langste gespiegelde woordparen?

Er volgt meer!